Şap Âşısı ve Şap Hâstâlığından Ölen Hayvanlar _2_   Önceki yazımızda, özetle, SERO TİPİ (SAT1), Bakanlığın ilgili birimleri tarafından tespit edilmiş ve bu SERO TİPE karşı etkili bir aşı hızla geliştirilerek sahada uygulanmaya başlandığından ve bu minvâlde, Hayvanları sağlıklaştırmak ve hastalıktan korumak amacıyla yapılan Şap Aşısı sonrası, aşının etkisi ile hayvan ölümleri yaşanabilir mi sorusuna cevâp aramıştık. Devâmla, tek başına soğuk zincir bozulması, bu kadar toplu ölüm yapmaz; ama etkinliği düşürür. Eğer ölümler görülüyorsa, aşının kendisinde kontaminasyon, taşıyıcı/adjuvanın bozulması veya toplu uygulamada ciddi hata olması daha olasıdır demiştik. Devâm:   Binlerce Hayvan ânîden ölebilir mi?   Önceki yazımızdan bu yana ve aşağıda da sıralayacağımız nedenlerden dolayı, kontamine veya yanlış inaktive edilmiş aşı, en tehlikeli ve hızlı ölüm sebebidir. Şap aşısı özelinde bir “RİSK ZİNCİRİ” şemâsı oluşturmaya çalışırsak: Hangi bileşen, hangi hâtâ, nasıl kitlesel ölüme yol açar? Adım adım risk zinciri şemâsı şeklinde açıklamaya çalışalım: Şap Aşısı – Kitlesel Ölüm Risk Zinciri.   Üretim Aşaması Virüsün inâktivasyonu eksik; canlı virüs kalabilir, hâstâlık başlar. Sterilizasyon hâtâsı; bakteri/mantar kontaminasyonu, sepsis riski. Yanlış adjuvan oranı; toksik inflamasyon.   Depolama / Nâklîye Soğuk zincir kırılması; antijen bozulur, toksik veya etkisiz aşı. Uzun süreli bekletme; stabilizatör yetersiz kalır, adjuvan etkisi artar.   Enjeksiyon ve Sürüler Hijyen eksik; iğne ile bakteriler travma bölgesine taşınır. Çok sayıda hayvana aynı ânda yanlış uygulama; lokâl veya sistemik enfeksiyon. Zâyıf, hâstâ veya stresli hayvanlar; aşılama şoku veya organ yetmezliği.   Bileşen Bazlı Lokal Etki Bileşen Olası Dokusal Etki  Şiddetli Risk. Alüminyum hidroksit Lokal inflamasyon, nodül Nadir sistemik etki. Saponin Hücre zarında mikro gözenek; inflamasyon Çok yüksek doz, şok/organ hasarı. Yağ-emülsiyon adjuvan Granülom, inflamasyon Aşırı, toksik veya aşırı şok. Kontaminantlar Bâkteri/mântar çoğalması Sepsis ve ölüm. Canlı/eksik inâktive virüs Hâstâık başlatır, Kitlesel ölüm.   Sonuç Lokal doku tâhrîşi; normal bağışıklık uyarısı. Aşırı tâhrîş / kontaminasyon / yanlış formülasyon; Kitlesel Ölüm. Risk yüksek hayvan + travma + yanlış uygulama; ölüm dalgası.   Bu zincir, aslında “nasıl binlerce hayvan birden ölebilir?” sorusunun ânlâşılabilir bir cevâbıdır: Tek başına aşı nâdîren ölüm yapar, ama üretim hâtâsı, depolama hâtâsı, adjuvan aşırı dozu ve sürü hâssâsîyyeyeti birleşirse felâket kaçınılmazdır.   Bu Olası Hayvan Ölümleri Önlenebilir Mi?   Bu soruya, Sorularla cevâp bulmaya çalışalım: 1- Aşılamaya giden personel, şap aşısı konusunda sertifikâ sâhîbi mi, yânî bu konuda yetkîn midir? 2- Eğitimleri tam, şap hastalığı ve aşı konusunda tâtmin edici bilgi ve donanıma sâhîp midir? 3- Aşılar, hâstâlık olmadan mı, hâstâlık devam ederken mi yapıldı? (Ateşli çocuğa metamizol içeren ateş düşürücülerin verilmemesi gibi.)   4- Hayvan sâhîplerinin hayvanları veya çiftlikleri hâstâlık öyküsü var mıydı? Tâlepleri oldu mu? 5-  Aşıların, formülündeki bileşen oranlarının kontrolü yapılmış mıdır? Yapılmışsa, Kim ve hangi kurum târâfından gerçeleştirlmiştir? 6- Yurt genelinde yüksek sıcaklıkların olduğu (ki Resmî Kâyıtlara göre, Türkiye’de bu yıl, Temmuz Ay’ı, 55 yılın en sıcak Temmuz Ay’ı olmuştur) bir durumda soğuk zincir prosedürü ve protokollerine rîâyet edildi mi? 7-  Soğuk zinciri muhâfâzâ edecek (+2 ~ +8) donanım var mıydı, varsa o donanım türü ve markası nedir? 8- İnâktif virüs parti kontrolleri test raporları var mıdır, rapor örnekleri îbrâz edilebilir mi?   Yukarıda sayılan önlemler, tedbirler, uygulamalar doğru yapıldığı tâkdirde, Şap Aşısı sonucu oluşabilecek komplikasyonlar en aza indirilmiş olacağından, oluşabilecek hayvan ölümleri de minimize edilmiş olacaktır. Âksî durum söz konusu olduğunda, yüksek oranlarda, Maksimum ölümler yaşanabilir ki, o zâmân da;  Yukarıdaki sorulara verilebilecek cevâplar doğrultusunda mâlî sorumluluk ve yol açtığı zârârlar nasıl tâzmîn edilecek bunun da düşünülmesi gerekmektedir?   Oluşabilecek Ekonomik Zârârlar;   TARPOL târâfından hazırlanan ve yâyımlanan, Şap Hastalığı 2025, “Ekonomik Etki ve Ulusal Mücadele Stratejisi Raporu” verilerinden yola çıkılırsa;   mûhtemel ekonomik zârârlar; Rapora göre, Türkiye’deki büyükbaş hayvan varlığının, %30’unun etkilenmesi durumunda ortaya çıkabilecek yıllık ekonomik kayıplar şu şekilde hesaplanmıştır.   Et üretim kâybı: 2,3 Milyar Dolar Süt üretim kâybı: 875 Milyon Dolar İlaç giderleri: 416 Milyon Dolar Aşı uygulamaları: 50 Milyon Dolar Buzağı ölümleri: 25 Milyon Dolar İhracat kâybı: 437 Milyon Dolar   Bu veriler ışığında, Yüzde 30’luk bir etkilenme ile ve sâdece Büyükbaş Hayvan Kâybında, Toplam Yıllık Kâybın, 4.1 Milyar Dolar olacağı belirtilmektedir.   Telâfîsi İmkânsız Zârârlar Oluşturmak   Tarım Orman Bakanlığı Tarafından Yâyımlanan belgelerde, Türkiye 2020 yılında dünya tarım ürünleri ihrâcâtında 20,71 milyar dolar ile 23. sırada yer aldığı belirtilirken, 2025 yılında ortalama 25,1 milyar dolar olarak gerçekleşmesi yapılan projeksiyon sonucu öngörülmektedir. Buradan bakıldığında, olası Yüzde 30’lık ve buna bağlı olarak .1 Milyar Dolar’lık bir kaybın küçümsenemeyecek kadar büyük bir değer olduğu ve neredeyse telâfîsi imkânsız zârârlar kâtegorisinde değerlendirilebileceği görülmektedir.   Devam Edecek ….