Şap Âşısı ve Şap Hâstâlığından Ölen Hayvanlar _1_ Tarım ve Orman Bakanlığı, hayvan sağlığını tehdit eden her türlü hastalıkla mücadele kapsamında ülke genelinde sürekli ve titizlikle izleme faaliyetleri yürütmekte âzâmî Dikkat göstermektedir. Bu çerçevede de, 2025 yılı içerisinde, Şap hastalığının yeni bir SERO TİPİ (SAT1), Bakanlığın ilgili birimleri tarafından tespit edilmiş ve bu SERO TİPE karşı etkili bir aşı hızla geliştirilerek sahada uygulanmaya başlanmıştı. Bakanlık, Türkiye genelinde 81 il ve 922 ilçede görev yapan, yaklaşık 10.000 Veteriner Hekim ve yetiştiricilerle koordinasyon içinde hâreket ederek, Hayvan Satış Yerlerini Kapatma Kararı almayı uygun bulmuştur. Tarım ve Orman Bakanlığı, Hayvan sağlığını koruma amacıyla, Veteriner Hekimlerin saha taramaları ve aşılama faaliyetlerini büyük bir özveriyle yürütülebilmesi için, 2 Temmuz 2025 Tarihinde Bakanlık kararı ile hayvanların yoğun olarak hareket ettiği, hayvan pazarları, canlı hayvan borsaları, hayvan toplama ve satış merkezleri ile park ve panayırlar dâhil, tüm hayvan satış yerlerinin faaliyetleri geçici süreyle durdurulmuştu. Amaç, Şap hastalığının yayılmasını önlemek ve etkin bir kontrol sağlamak, bütüncül bir mücadele stratejisi gerçekleştirebilmekti.  Sahada yürütülen çalışmalar, hem hastalıkların yayılmasını önlemek hem de hayvansal üretimi güvence altına almak adına kritik öneme sahip olduğundan, Bakanlıkça başvurulan yöntem ve uygulama doğru bir karardı.   Türkiye’de, Büyükbaş ve Küçük Baş Hayvan Sayısı Türkiye İstatistik Kurumu (TÜİK) 2024 verilerine göre, Türkiye’de 16,9 Milyon Büyükbaş ve 54,9 Milyon Küçükbaş hayvan bulunuyor. Şap veya başka bir hastalık edeniyle Hayvan ölümlerinin yaşanması ülkenin ekonomisi açısından, sadece Et üretimi ve Süt Üretimi açısından bakıldığında dahi çok ciddi rakamların ortaya çıkacağını, Tarımsal Strateji ve Politika Geliştirme Merkezi (TARPOL) tarafından hazırlanan, “Şap Hastalığı 2025 – Ekonomik Etki ve Ulusal Mücadele Stratejisi Raporu” ile de ortaya konmaktadır.          Bu konuda, Aşılama tahminlerin çok ötesinde önemli ve hassas bir konudur. Soru şu; Hayvanları sağlıklaştırmak ve hastalıktan korumak amacıyla yapılan Şap Aşısı sonrası, aşının etkisi ile hayvan ölümleri yaşanabilir mi? Mümkündür; Şap (foot-and-mouth disease, FMD) aşısı sonrası ölümler farklı nedenlerden kaynaklanabilir. Aşılar sonrası oluşan ciddi rakamlar da ölümle oluşuyorsa, bu ciddi ve çok büyük bir kayıp ve normal koşullarda olağanüstü bir durum demektir. Bunu açıklamak için birkaç olası faktör vardır. Ancak, en net tanıyı veterinerlik ve laboratuvar tetkikleri ile koymak gerekir. Yine de bilimsel mantıkla değerlendirilebilinir.   Aşı Bileşenlerine Bağlı Toksisite Tehlikesi Aşılama sonrasında, farklı yer ve mekânlarda, ancak tek tek bakıldığında da, “Toplu Ölümler” denilebilecek gibi bir durum varsa bu olağan dışıdır ve mutlak surette araştırılması gerekir. Etkenler Neler Olabilir? Soğuk zincirin etkisi olabilir mi? Evet, olabilir. Çünkü: 1. Şap aşıları inaktif (ölü virüs) aşılardır. Bunlar +2°C ile +8°C arasında saklanmalıdır. Eğer aşı donarsa antijen yapısı bozulur ve bağışıklık sağlamaz. Eğer aşı yüksek sıcaklıkta (örneğin 20-30°C üstünde) kalırsa antijen bozulur, bağışıklık yerine toksik veya inflamatuvar etki artar, etkinliğini kaybeder ve stabilizatörleri parçalanabilir. Türkiye’de bu yıl, Temmuz Ay’ının, 55 yılın en sıcak Temmuz Ay’ı olarak resmi kayıtlara geçtiğini de unutmamak gerekmektedir. 2. Bozulmuş aşının en büyük riski bağışıklık sağlamamasıdır. Normalde bu, ölüme yol açmaz. Fakat: Kontaminasyon (mikrobik bulaşma) varsa, hayvana enfeksiyon geçebilir. Yanlış saklama koşullarında bazı aşı adjuvanları (örneğin yağ bazlı emülsiyonlar) yapısını değiştirip, özellikle saponin veya Montanide gibi güçlü adjuvanlar kardiyovasküler stres, şok veya organ toksisitesine yol açan şiddetli reaksiyonlar oluşturabilir. 3. Olası bir ters durumda, Binlerce gibi çok yüksek sayıdaki ölüm, sadece soğuk zincirden değil, üretim/dağıtım sürecinde aşı partisi hatası, kontaminasyon, yanlış sulandırma veya yanlış uygulama (örn. damara verilmesi) ihtimalini de düşündürür. 4. Bağışıklık ve hayvan faktörleri; a) Zayıf veya hasta sürüler aşı stresini kaldıramaz, şok veya organ yetmezliği gelişebilir. b) Genetik veya metabolik hassasiyet, saponin veya adjuvanlara aşırı reaksiyon (anafilaksi gibi). 5. Diğer çevresel faktörler a) Dış etkenler (viral, bakteriyel salgınlar), aşılama stres ile birleşince ölümcül sonuç.   b) Yanlış depolama (yüksek sıcaklık, donma), aşıyı toksik veya etkisiz hale getirir. Özet: Kitlesel ölümün tek nedeni, genellikle aşı değildir; Aşı & Üretim Hatası & Depolama Hatası & Sürü Sağlığı & Çevresel Faktörler Birleşimidir. Sonuç: Tek başına soğuk zincir bozulması, bu kadar toplu ölüm yapmaz; ama etkinliği düşürür. Eğer ölümler görülüyorsa, aşının kendisinde kontaminasyon, taşıyıcı/adjuvanın bozulması veya toplu uygulamada ciddi hata olması daha olasıdır. Yine de soğuk zincir ihlali, dolaylı olarak bu problemlere zemin hazırlayabilir.   Devam Edecek …..